Soạn bài những đứa con trong gia đình của Nguyễn Thi

I. Bố cục phần trích đoạn

Từ đầu đến bắt đầu xung phong: Việt bị thương ở chiến trường, ngất đi rồi tỉnh lại. Khi tỉnh lại lần thứ tư, Việt lắng nghe mọi âm thanh, lắng nghe tiếng súng, chờ đồng đội đến tìm và tư thế sẵn sàng chiến đấu.

Phần còn lại: Kí ức của Việt về câu chuyện hai chị em tranh nhau đi tòng quân.

II. Đọc – hiểu văn bản

Câu 1. Tình huống truyện

Nhân vật chính là một chiến sĩ trẻ tên Việt, vì bị thương khi chiến đấu nên nằm lại ở chiến trường và lạc mất đồng đội. Anh nhiều lần ngất đi rồi tỉnh lại. Mỗi lần tỉnh là một trang hồi ức của Việt về đồng đội về gia đình, từ đó câu chuyện gia đình Việt dần dần hiện ra một cách chắp nối.

Tình huống này đã chi phối đến cách trần thuật của tác phẩm: mạch truyện được gợi từ trí nhớ đứt quãng nên không theo trình tự thời gian tịnh tiến. Nhân vật tự nói về những người thân yêu trong giờ phút đặc biệt nên chứa chan tình cảm trìu mến.

Câu 2. Nhân vật Việt và Chiến

a. Những nét tính cách giống nhau

- Cùng sinh trưởng trong một gia đình, có hoàn cảnh số phận giống nhau nên hai chị em có tâm lí, tính cách giống nhau.

+ Cùng ước nguyện được cầm súng đánh giặc để trả thù cho ba má.

+ Giành nhau đi tòng quân.

+ Cùng ý nghĩ khi khiên bàn thờ sang gửi nhà chú Năm để chị em đi đánh giặc.

- > Cả hai đều giống nhau ở tấm lòng thương yêu cha mẹ, từ đó mà có lòng căm thù giặc sâu sắc. Tình cảm nung nấu, hun đúc thành ý chí sắt đá, thành lòng quyết tâm cao độ.

- Dù còn nhỏ tuổi nhưng hành động của họ thật đáng khâm phục:

+ Chưa vào quân ngũ nhưng hai chị em đã bắn được tàu chiến của giặc trên sông Đinh Thủy.

+ Khi đi chiến đấu, Chiến là tiểu đội trưởng gương mẫu của bộ đội địa phương.

+ Việt phá được xe tăng của địch trong một trận giáp lá cà.

+ Dù bị thương nhưng khi tỉnh dậy, còn một ngón cái cử động được, Việt vẫn để tay lên cò súng, sẵn sàng chiến đấu.

- > Họ đều là những chiến sĩ dũng cảm, gan góc, lập được nhiều chiến công.

- Hai chị em đều rất trẻ: (cách nhau một tuổi, chị mười chín, em mười tám) nên tính tình ngây thơ, hồn nhiên và dễ thương.

+ Giành nhau chuyện bắt ếch, đánh tàu giặc, giành nhau đi tòng quân.

+ Hay cãi nhau.

b. Những nét tính cách khác nhau.

• Chiến

- Chiến có cái gan góc, kiên đinh của người phụ nữ:

+ Ngồi đánh vần cuốn sổ gia đình từ trưa đến tối.

+ Kiên quyết giành em đi tòng quân.

- > Ngoài khát vọng, mục đích chiến đấu, hành động này còn biểu hiện tấm lòng người chị thương em.

+ Chiến nói với em: Nếu giặc còn thì tao mất, vậy à!

- > Lời nói giản dij nhưng là lời thề, thể hiện quyết tâm sắt đá, phẩm chất kiên cường, khát vọng chiến đấu đến cùng.

- Đảm đang tháo vát: sắp xếp chuyện gia đình trước khi hai chị em đi tòng quân: ruộng nương, nhà cửa, việc thờ cúng.

- > Sớm biết lo nghĩ vì là chủ của gia đình, khôn ngoan, già dặn trước tuổi.

- Nét tính cách riêng của người con gái mới lớn: thích soi gương, đi đánh giặc còn đem theo cái gương trong túi.

- > Nhân vật hồn nhiên, dễ thương, đáng yêu.

• Việt

- Tính cách hiếu động: thích bắt ếch, bắn chim, câu cá, rảnh rỗi lúc nào nà cái ná thun trong tay lội cuối vườn ngoài bãi; lúc nào đi làm về cũng có một xâu chim trên cán cuốc.

- Tính cách hiếu thắng: đã giành với chị cái gì thì giành cho bằng được.

- Hôn nhiên vô tư: Tranh chị đi tòng quân thì cho mình đã lớn, nhưng chuyện trong gia đình, cái gì cũng phó mặc cho chị. Trong đêm, trước lúc lên đường, Chiến nằm trong buồng đang bàn tính với Việt thì Việt nằm ngoài vẫn ậm ừ một lúc đã ngáy khò khò.

- Tính cách trẻ con:

+ Đi bộ đội còn dắt thêm cái ná thun trong người.

+ Đi đánh giặc không sợ giặc, không sợ chết, chỉ sợ ma.

+ Muốn giữ kín chị không cho đồng đội biết vì sợ mất chị.

c. Nghệ thuật diễn tả tâm lí nhân vật.

- Trong đêm hai chị em trò chuyện, tác giả đã thành công trong việc dựng các mẩu đối thoại với thứ ngôn ngữ Nam Bộ dân dã, hồn nhiên sống động, với các hành vi như cựa mình… (Chiến), chụp đom đóm, ngóc đầu lên dòm bàn thờ … (Việt) để qua đó làm nổi bật tâm lí của hai chị em, Chiến là chị nên suy nghĩ chín chắn, biết nhìn xa, còn Việt thì vô tư, phó thác mọi việc cho chị. Ngôn ngữ đối đáp còn bộc lộ được tình chị em trìu mến sâu lắng.

- Cảnh hai chị em khiêng bàn thờ sang gởi nhà chú Năm là đoạn văn tả cảnh kết hợp với tả tâm trạng rất thành công. Trong giờ phút tạm thời chia tay với ngôi nhà thân yêu, chia tay với linh hồn người mẹ, cả hai nhân vật đều dấy lên niềm xúc động thiêng liêng. Trong lòng của họ cảm thấy mình gắn bó với gia đình nhiều hơn, thương yêu người thân vô vàn, do đó càng căm thù bọn giặc, nung nấu ý chí chiến đấu. Việt cảm thấy lòng mình rất rõ, có thể sờ thấy được.

Tóm lại, những nét tính cách giống nhau của Việt và Chiến là nét tính cách của người chiến sĩ, biểu hiện chủ nghĩa anh hùng cách mạng. Nét tính cách này có tính truyền thống, được tiếp nối qua các thế hệ trong gia đình. Ở họ có sự hòa quyện giữa tình cam gia đình với tình đất nước. Điều này đã làm nên sức mạnh tinh thần to lớn trong chiến đấu. Nét khác nhau của nhân vật tạo ra bản sắc riêng, cụ thể, sinh động để lại dấu ấn sâu đậm trong lòng người đọc. Dù giống hay khác nhau Việt và Chiến đều là những chiến sĩ trẻ, dễ mến, dễ thương và đáng yêu.

Câu 3. Nhân vật chú Năm

a. Nếu gia đình Việt và Chiến có truyền thống anh hùng bất khuất đánh giặc cứu nước thì chú Năm là kết tinh của truyền thống ấy.

- Trong bả vai của chú còn đầu đạn của những ngày khói lửa thời đánh Pháp -> gợi nhớ đến hình ảnh người anh hùng xông pha trận mạc.

- Chú hay hò, trước khi hai chị em đi tòng quân, giữa trưa chú vẫn cất tiếng, tiếng hò của chú gởi gắm bao tâm sự, như một hiệu lệnh dưới ánh nắng chói chang… nhắn nhủ tha thiết… như lời thề dữ dội.

- > Qua tiếng hò, chú Năm như muốn truyền lại tinh thần bất khuất, truyền thống anh hùng của gia đình cho hai cháu.

- Chú Năm là người hết mực giữ gìn cuốn sổ gia đình như vật gia bảo.

- > Từ cuốn sổ ấy, lịch sử truyền thống của gia đình đã hiện ra, cũng là chuyện của đất nước. Qua số phận gia đình mà thấy được bóng dáng lịch sử.

- Chú sẵn sàng cáng đáng viêc nhà để cho cả hai chị em Chiến được toại nguyện tòng quân cũng là một cách gió công đánh giăc.

b. Chú Năm còn là một người trọng đạo nghĩa, có tính cách Nam Bộ rõ nét.

- Con người đạo nghĩa này có lúc bộc trực một cách mạnh mẽ, gân guốc khi chú bảo hai cháu: Chuyến này ra đi chân trời, mặt biển, phải học chúng học bạn, đứa nào mà trốn về là tao chặt đầu. Lẽ phải là điều duy nhất đươc tôn thờ, chiến đấu cho thù nhà nợ nước là thiêng liên, dù có bỏ mạng cũng không sờn, không thay đổi.

- Chú khen Chiến: Việc nhà nó thu được gon thì việc nước nó mở được rộng, gọn bề gia thất, đặng bề nước non. Câu nói giản đơn nhưng có âm vang của đạo lí cha ông từ ngàn xưa vọng lại. Chú Năm là người kết tinh đạo lí dân tộc gắn với tinh thần yêu nước. Tóm lại, dù chỉ được phác họa vài nét nhưng nhân vật chú Năm hiện lên sống động, có linh hồn. Một tâm hồn trung nghĩa, phóng khoáng, yêu chuộng đạo lí, có tâm sự riêng, có cá tính riêng và đặc biệt là ở chú kết tinh truyền thống anh hùng đẹp đẽ của gia đình.

Câu 4. Nhân vật má Việt.

a. Người mẹ anh hùng.

Truyền thống gia đình anh hùng cũng được kết tinh trong nhân vật má Việt.

- Chồng bị Tây sát hại, má Việt cầm cái rổ đi đòi giặc trả đầu ba. Trước nỗi đau thương lớn lao, người phụ nữ có thể quỵ ngã nhưng má Việt trở nên cứng rắn, kiên trung, bất khuất hơn.

- Trước sự hà hiếp của bọn lính, má Việt vẫn hiện lên vững chãi kiên trung.

- Làm lụng vất vả nhưng má Việt vẫn nuôi giấu cán bộ và tham gia biểu tình đấu tranh.

- Một lần đấu tranh trên Mỏ Cày về bị trúng mảnh đạn cà nòng, má Việt thản nhiên nằm xuống như một chiến sĩ kiên trung nơi chiến trường.

b. Người mẹ đảm đang tháo vát:

- Khi ba Việt còn sống, má Việt chăm lo gia đình để ba Việt yên tâm công tác. Khi ba mất, một mình má càng vất vả hơn. Má ra đi từ khi sáng sớm đến tối mịt mới về nhà mang theo một thúng thóc – công làm thuê. Ngả nón ra làm quạt một chốc rồi đẩy xuồng ra đi đến canh hai mới trở về mang theo cả mùi đồng ruộng và nhọc nhằn vào trong giấc ngủ của Việt.

- Lam lũ, vất vả nhưng người mẹ khỏe mạnh này không hề than vãn mà tận tụy, chịu thương chịu khó theo tháng năm. Niềm vui và niềm hi vọng duy nhất của má Việt là nuôi đàn con mau lớn để sau này tiếp nối truyền thống anh hùng của gia đình, bất khuất chiến đấu trả thù cho đất nước. Tóm lại, má Việt là một người mẹ đau khổ của một đất nước đau thương vì chiến tranh có phẩm chất nổi bật là yêu chồng, thương con, đảm đang tháo vát, bất khuất kiên cường trước tội ác của quân thù. Người mẹ ấy góp phần làm tỏa sáng vẻ đẹp của một gia đình giàu truyền thống anh hùng.

III. Hướng dẫn ôn tập

1. Phân tích nhân vật Việt và Chiến

2. Chủ nghĩa anh hùng cách mạng được thể hiện như thế nào trong truyện ngắn.