PHONG CÁCH NGÔN NGỮ NGHỆ THUẬT

A- GỢI Ý TRẢ LỜI CÂU HỎI, BÀI TẬP

Bài tập 1. Hãy chỉ ra những phương tiện tu từ được sử dụng để tạo ra tính hình tượng của ngôn ngữ nghệ thuật.

Gợi ý:

Các phương tiện tu từ được sử dụng để tạo ra tính hình tượng của ngôn ngữ nghệ thuật: so sánh, nhân hoá, ẩn dụ, hoán dụ, nói quá, nối giảm nói tránh,... Những phương tiện này được dùng rất sáng tạo, hoặc đơn lẻ, hoặc phối hợp với nhau. Ví dụ đọc câu ca dao:

Cày đồng đang buổi ban trưa

Mồ hôi thánh thót như mưa ruộng cày.

Hình tượng giọt mồ hôi hiện lên một cách sinh động qua cách so sánh độc đáo của tác giả dân gian. Hình tượng này trở nên có sức biểu đạt lớn, không chỉ là nỗi vất vả của người thợ cày mà còn khái quát về sự vất vả, cực nhọc của những người làm ra hạt gạo.

Bài tập 2. Trong ba đặc trưng (tính hình tượng, tính truyền cảm, tính cá thể hoá), đặc trưng nào là cơ bản của phong cách ngôn ngữ nghệ thuật? Vì sao?

Gợi ý:

Trong ba đặc trưng của phong cách ngôn ngữ nghệ thuật, tính hình tượng được coi là đặc trưng cơ bản vì:

- Đặc trưng cơ bản của sáng tạo nghệ thuật là xây dựng hình tượng nghệ thuật nhằm phản ánh thế giới khách quan và sự cảm nhận chủ quan về thế giới ấy của người nghệ sĩ. Văn học là nghệ thuật ngôn từ. Nhà văn sử dụng chất liệu ngôn từ để xây dựng hình tượng nghệ thuật. Vì thế, tính hình tượng là đặc trưng cơ bản của phong cách ngôn ngữ nghệ thuật.

- Bản thân hình tượng ngôn ngữ đã chứa đựng những yếu tố gây cảm xúc, truyền cảm và cách lựa chọn ngôn ngữ để xây dựng hình tượng cũng đã thể hiện cá tính sáng tạo của người lựa chọn.

Bài tập 2: Hãy lựa chọn từ thích hợp cho trong ngoặc đơn để đưa vào chỗ trống trong các câu văn, câu thơ sau và giải thích lí do lựa chọn từ đó (xem các câu và các từ trong SGK).

Gợi ý:

a. Điền từ "canh cánh” ("Nhật kỉ trong tù canh cánh một tấm lòng nhớ nước”). Đây là câu văn mang tính biểu cảm nên dùng các từ có sắc thái trung tính (biểu hiện, phản ánh, bộc lộ,...) là không phù hợp. Những từ có nét nghĩa biểu thị tình cảm, cảm xúc mới phù hợp phong cách.

b. Dòng thơ thứ ba điền từ "gieo ”, dòng thơ thứ tư điền từ "giết”:

Ta tha thiết tự do độc lập 

Không chỉ vì một dải đất riêng 

Kẻ đã gieo trên mình ta thuốc độc 

Giết màu xanh cả Trái Đất thiêng

Lựa chọn các từ trên vì chúng không chỉ sát nghĩa với ngữ cảnh mà còn đảm bảo luật thơ.

Bài tập 4. Có nhiều bài thơ của các tác giả khác nhau viết về mùa thu, nhưng môi bài thơ mang những nét riêng về từ ngữ, nhịp điệu và hình tượng thơ, thế hiện tính cá thể trong ngôn ngữ. Hãy so sánh để thấy những nét riêng đó trong ba đoạn thơ (xem SGK).

Gợi ý:

- Ba đoạn thơ cùng viết về mùa thu nhưng của ba tác giả khác nhau sống và viết ở ba thời đại khác nhau: Nguyễn Khuyến (bài Thu vịnh) sống và viết ở thời phong kiến; Lưu Trọng Lư (bài Tiếng thu) sống và viết dưới thời Pháp thuộc; Nguyễn Đình Thi (bài Đất nước) sống và viết ở thời kì sau Cách mạng tháng Tám. Mỗi thời đại có những đặc trưng thi pháp riêng. Mỗi tác giả có cá tính sáng tạo riêng. Điều đó dẫn đến sự khác nhau cơ bản.

- Mỗi nhà thơ có cách sử dụng ngôn ngữ để xây dựng hình tượng mùa thu. Vì thế, mỗi bài thơ có những nét riêng về từ ngữ, nhịp điệu và hình tượng thơ.

Trong Thu vịnh của Nguyễn Khuyến, hình tượng mùa thu hiện lên thật thanh cao và tĩnh lặng với những từ ngữ gợi tả sắc xanh: trời xanh, cây xanh, nước xanh,... Chỉ vài nét chấm phá nhưng nhà thơ dường như đã thu được cả linh hồn của mùa thu xứ sở. Nhịp thơ chậm rãi cùng với âm hưởng trang nhã của thể thơ thất ngôn bát cú Đường luật làm hiện lên phong thái của một bậc ẩn cư giữa thiên nhiên mùa thu.

Tiếng thu của Lưu Trọng Lư là tiếng thơ cất lên tiếng lòng của một cái tôi thơ mới, một cái tôi nhìn đời với cặp mắt "xanh non, biếc rờn" (Hoài Thanh), cảm thấy ngỡ ngàng như lần đầu phát hiện ra mùa thu. Thể thơ năm chữ với âm điệu thổn thức, sự cộng hưởng bởi các từ láy (xào xạc, ngơ ngác), đặc biệt là hình ảnh "Con nai vàng ngơ ngác" đã tạo nên nét riêng biệt của Tiếng thu.

Nguyễn Đình Thi viết bài thơ Đất nước trong hoàn cảnh dân tộc ta mới giành độc lập. Hình tượng mùa thu trong bài thơ tràn ngập cảm hứng phấn khởi, vui tươi. Tác giả đã sử dụng thể thơ tự do với những từ ngữ biểu lộ cảm xúc ấy (vui, phấp phới, nói cười thiết tha,...).