ÔN TẬP PHẦN TẬP LÀM VĂN

I. VĂN BẢN BIỂU CẢM

1.   Các bài văn biểu cảm

-     Cổng trường mở ra                                                              Lý Lan

-     Trường học                                                                            Ét-môn-đô đơ A-mi-xi

-     Mẹ tôi                                                                                     Ét-môn-đô đỡ A-mi-xi

-     Cuộc chia tay của những con búp hê                               Khánh Hoài

-     Thư cho một người bạn hiểu về đất

nước mình                                                                                    I-ri-na Ki-xlô-va

-     Tấm gương                                                                            Băng Sơn

-     Tản văn Mai Văn Tạo                                                          Mai Văn Tạo

-     Cây sấu Hà Nội                                                                    Tạ Việt Anh

-     Sấu Hà Nội                                                                            Nguyễn Tuân

-     Cây tre Việt Nam                                                                  Thép Mới

-     Người ham chơi                                                                    Hoàng Phủ Ngọc Tường

-     Những tấm lòng cao cả                                                       Ét-môn-đô đơ A-mi-xi

-     Mõm Lũng Cú tột Bắc                                                          Nguyễn Tuân

-     Cỏ dại                                                                                                Tô Hoài

-     Quà bánh tuổi thơ                                                                Đặng Anh Đào

-     Tuổi thơ im lặng                                                                   Duy Khán

-     Kẹo mầm                                                                                Băng Sơn

-     Một thứ quà của lúa non: Cốm                                          Thạch Lam

-     Sài Gòn tôi yêu                                                                     Minh Hương

-     Mùa xuân của tôi                                                                 Vũ Bằng

2.   Đặc điểm của văn biểu cảm (Xem bài 6)

3.  Vai trò của yếu tố miêu tả trong văn biểu cảm

Trong bài văn biểu cảm, yếu tố miêu tả cảnh vật, đồ vật, con người chủ yếu là để bộc lộ tư tưởng, tình cảm. Do đó, ta không miêu tả cụ thể, hoàn cảnh chính mà chỉ chọn những chi tiết, thuộc tính, sự việc nào có khả năng gợi cảm để biểu hiện cảm xúc, tư tưởng mà thôi.

4.   Ý nghĩa của yếu tố tự sự trong văn biểu cảm

Yếu tố tự sự có tác dụng gợi cảm rất lớn, nhất là khi kể các hành động cao cả, nghĩa khí, vị tha hoặc các hành vi thiếu đạo đức. Trong văn biểu cảm, cái quan trọng là ý nghĩa sâu xa của sự việc buộc người ta nhớ lâu và suy nghĩ, cảm xúc về nó.

5.   Cách biểu đạt tình cảm trong bài văn biểu cảm

Để bày tỏ tình thương yêu, lòng ngưỡng mộ, ngợi ca đối với một con người, sự vật, hiện tượng, ta phải nêu lên tính chất, đặc điểm cơ bản, nổi bật của con người, sự vật, hiện tượng đó. Ta có thể chọn một hình ảnh có ý nghĩa ẩn dụ, tượng trưng để gửi gắm tình cảm, tư tưởng, hoặc biểu đạt bằng cách thổ lộ trực tiếp những nỗi niềm, cảm xúc trong lòng. Tình cảm trong bài phải rõ ràng, trong sáng, chân thực.

6.   Ngôn ngữ biểu cảm

Ngoài cách biểu cảm tình cảm trực tiếp như tiếng kêu, lời than, văn biểu cảm còn sử dụng các biện pháp tự sự, miêu tả để khêu gợi tình cảm, nhiều biện pháp tu từ như so sánh, ẩn dụ, tượng trưng, điệp từ...

-     Trong bài Sài Gòn tôi yêu (Minh Hương), biện pháp so sánh được sử dụng, từ so sánh giữa hai sự vật đến so sánh về tình cảm:

Cảm nhận về sự thay đổi nhanh chóng, đột ngột của thời tiết: trời đang ui ui buồn bã, bỗng nhiên trong vắt lại như thủy tinh.

Tình yêu của tác giả đối với Sài Gòn được so sánh với tình yêu của một người đàn ông vẫn ôm ấp bóng dáng mối tình đầu, chứa nhiều ngang trái.

Biện pháp điệp từ ở đầu câu, điệp cấu trúc nhấn mạnh tình yêu đậm đà không lay chuyển, kết hợp với biện pháp liệt kê để khẳng định rằng trong bất kì trạng thái thời tiết nào, bất kì ở thời điểm nào, tác giả vẫn cứ yêu

Sài Gòn da diết, không nguôi: Tôi yêu trong nắng sớm, một thứ nắng ngọt ngào, vào buổi chiều lộng gió nhớ thương, dưới những cây mưa nhiệt đới bất ngờ. Tôi yêu thời tiết trái chứng..., đêm khuya thưa thớt tiếng ồn... phố phường náo động, ... cái tĩnh lặng của buổi sáng tinh sương...

-Trong bài Mùa xuân của tôi (Vũ Bằng), biện pháp so sánh được sử dụng thật tài hoa:

Tả cảnh sắc mùa xuân Hà Nội và miền Bắc, tác giả không dừng lâu ở ngoại cảnh mà tập trung thể hiện sức sống của mùa xuân trong thiên nhiên và ở lòng người bằng so sánh thật gợi cảm và cụ thể: nhựa sống ở trong người căng lên như máu căng lên trong lộc của loài nai, như mầm non của cây cối... trồi ra thành nhưng cái lá nhỏ li ti...

Có đoạn đã chọn lọc và miêu tả hình ảnh với biện pháp so sánh đầy màu sắc: nền trời đùng đục như màu pha lê mờ.

7.   Văn bản biểu cảm        

8.   Bố cục bài văn biểu cảm

II.  VĂN NGHỊ LUẬN

1.   (SGK, tr.139) Các bài văn nghị luận đã học

-     Chống nạn thất học                                                                         Hồ Chí Minh

-     Cần tạo ra thói quen tốt trong đời sống xã hội                           Bằng Sơn

-     Hai biển hồ

-     Học thầy, học bạn                                                                            Nguyễn Thanh Tú

-     Ích lợi của việc đọc sách                                                                Thành Mĩ

-     Tinh thần yêu nước của nhân dân ta                                            Hồ Chí Minh

-     Học cơ bản mới có thể thành tài lớn                                             Xuân Yên

-     Sự giàu đẹp của tiếng Việt                                                              Đặng Thai Mai

-     Tiếng Việt giàu và đẹp                                                                    Phạm Văn Đồng

-     Đừng sợ vấp ngã

-     Không sợ sai lầm                                                                              Hồng Diễm

-     Có hiểu đời mới hiểu văn                                                                Nguyễn Hiến Lê

-     Đức tính giản dị của Bác Hồ                                                          Phạm Văn Đồng

-     Hồ Chủ tịch, hình ảnh của dân tộc                                                           Phạm Văn Đồng

-     Ý nghĩa của văn chương                                                                 Hoài Thanh

-     Lòng khiêm tốn                                                                                 Lâm Ngữ Đường

-     Lòng nhân đạo                                                                                 Lâm Ngữ Đường

-     Óc phán đoán và óc thẩm mĩ                                                          Nguyễn Hiến Lê

-     Tự do và nô lệ                                                                                   Nghiêm Toản

2.   Văn bản nghị luận

-     Trên báo chí, văn bản nghị luận xuất hiện dưới những dạng bài xã luận, diễn đàn, bàn về...

-     Trong sách giáo khoa, văn bản nghị luận xuất hiện dưới những dạng bài làm văn nghị luận, hội thảo chuyên đề...  

3.   Yếu tố cơ bản trong bài văn nghị luận

Mỗi bài văn nghị luận đều có luận điểm, luận cứ và lập luận.

-     Luận điểm là những kết luận có tính khái quát, có ý nghĩa phổ biến đối với xã hội.

 -    Luận cứ là lí lẽ, dẫn chứng đưa ra làm cơ sở cho luận điểm. Luận cứ phải chân thật, đúng đắn, tiêu biểu thì mới giúp cho luận điểm có sức thuyết phục.

-     Lập luận là cách nêu luận cứ để dẫn đến luận điểm. Lập luận phải chặt chẽ, hợp lí thì bài văn mới có sức thuyết phục.

4.   Luận điểm (t. 140)

Luận điểm là ý kiến thể hiện tư tưởng, quan điểm của bài văn được nêu ra dưới hình thức cau khẳng định (hay phủ định). Luận điểm phải đúng đắn, chân thực, đáp ứng nhu cầu thực tế, mới có sức thuyết phục.

-     Câu a và câu d là luận điểm.

•     Câu b là câu cảm thán.

•     Câu c là một luận đề, chưa phải là luận điểm.

-     Luận điểm thường có hình thức câu trần thuật với từ là hoặc có (phẩm chất, tính chất... nào đó)

5.   Nghị luận chứng minh (t. 140)

-     Nói như vậy là không đúng, người nói tỏ ra không hiểu cách về làm văn chứng minh.

-     Chứng minh trong văn nghị luận đòi hỏi phải phân tích, diễn giải để dẫn chứng thể hiện được điều mình muốn chứng minh.

-     Câu ca dao trên làm theo thể thơ lục bát, tiêu biểu cho sự giàu đẹp về thanh điệu của tiếng Việt. Tuy nhiên, cần phân tích diễn giải thì câu ca dao mới có giá trị chứng minh.

6.   So sánh cách làm hai đề

a)   Giải thích câu tục ngữ "Ăn quả nhớ kẻ trồng cầy".

-     Hai đề này có đề bài giống nhau (Ăn quả nhớ kẻ trồng cây).

-     Hai đề này có cách làm khác nhau: đề (a) giải thích, đề (b) chứng minh.

-     Nhiệm vụ giải thích và chứng minh khác nhau:

•     Giải thích là làm cho người đọc hiểu rõ những điều chưa biết trong mọi lĩnh vực.

•     Chứng minh là phép lập luận dùng những lí lẽ, bằng chứng chân thực, đã được thừa nhận để chứng tỏ luận điểm cần chứng minh là đáng tin cậy.