Cách phân tích tình huống truyện:

Tình huống có vai trò đặc biệt quan trọng đối với việc thể hiện tính cách và số phận nhân vật. Tình huống là hoàn cảnh bất bình thường thử thách con người. Nó gồm những diễn biến, sự kiện đòi hỏi con người cần phải xoay xở, cần phải bộc lộ một cách chân xác năng lực và bản chất của mình. Như vậy, tình huống gắn chặt truyện và tác động trực tiếp tới nhân vật. Xây dựng tình huống là nhiệm vụ và hứng thú, là thử thách tài năng của nhà văn.

Khi phân tích nhân vật, cần quan tâm thích đáng đến tình huống. Đó chính là căn cứ để phân tích, lí giải sự phát triển của tính cách, số phận nhân vật. Chí Phèo gặp gỡ tình cờ với Thị Nở, một bàn tay đàn bà chăm sóc, được hưởng hương vị cháo hành. Nhưng chỉ vì lời lẽ của bà cô, Thị Nở đột ngột trở mặt. Chí Phèo tự nhận ra tấn bi kịch chua xót của kẻ bị cự tuyệt quyền làm người... Những sự kiện dồn dập ấy làm nổi bật lên quá trình hồi sinh cảm động, đáng thương của người cố nông lương thiện trong con quỷ dữ Chí Phèo, càng ngời lên vẻ đẹp nhân phẩm và số phận tuyệt vọng, bế tắc của một tầng lớp nông dân cùng khổ.

Kim Lân trong Vợ nhặt với bối cảnh xám xịt của nạn đói khủng khiếp mùa xuân năm 1945 với cuộc trở về lạ lùng của Tràng cùng một người đàn bà lạ vào căn nhà tồi tàn trong xóm ngụ cư. Hai bận tầm phơ tầm phào với mấy câu nửa đùa nửa thật, với bốn bát bánh đúc, ấy thế mà thành vợ thành chồng. Đó là tình huống “ nhặt được vợ”. Quả là những tình huống cười ra nước mắt, đan xen thú vị giữa hài và bi, giữa đen tối và tươi sáng.

Mối quan hệ giữa tình huống với nhân vật thể hiện mối tương quan giữa hoàn cảnh và tính cách. Hoàn cảnh càng có tính điển hình, càng có độ gay cấn thì càng dễ nổi bật tính cách điển hình của nhân vật. Khi phân tích tác phẩm tự sự cần xác định đúng đắn tình huống truyện, những tình huống có ý nghĩa góp phần thể hiện nội dung và chủ đề tác phẩm, góp phần bộc lộ tính cách nhân vật.